Darwin’in Sevebileceği Bir Oyun: Spore
İçindekiler Tablosu
Giriş
Merhaba arkadaşlar, farklı bir konseptle, Will Wright’ın dizayn ettiği Spore’u tanıttım ve oyunun mekanikleri ile evrimsel biyolojinin örtüştüğü ve ayrıştığı noktaları ele aldım. İyi okumalar.
Spore, Maxis tarafından geliştirilen ve Electronic Arts tarafından Microsoft Windows ve Mac OS X için yayınlanan 2008 yılında çıkmış yaşam similasyonu ve gerçek zamanlı strateji oyunudur. Oyun Will Wright tarafından tasarlanmıştır. Bünyesinde aksiyon, GZZ (Gerçek Zamanlı Strateji), ve RPG (Role-Play Gaming) gibi birçok türü bulundurur. Spore, bir oyuncunun bir türün mikroskobik bir organizma olarak başlangıcından zeki ve sosyal bir yaratık olarak gelişimine ve yıldızlararası keşfine ve galaksideki diğer zeki varlıkla etkileşime girilmesine kadar yönettiğimiz türün gelişimini kontrol etmesine olanak tanır. Oyun genel olarak beş seviyeye ayrılıyor. Bu aşamalar sırasıyla hücre seviyesi, yaratık seviyesi, kabile seviyesi, medeniyet seviyesi ve uzay seviyesi. Her aşamanın kendine özgü hedeflerini gerçekleştirdiğimizde bir sonraki aşamaya geçiliyor. oyunu bitirme şartı galaksinin merkezindeki bir süperkütleli kara deliğe ulaşmak ve “yaşam çubuğunu” (staff of life) ele geçirmek.
Spore. Kaynak: Steam
Oyunun Temel Aldığı Hipotezler ve İlkeler
Sıradanlık İlkesi
Sıradanlık ilkesi bilim felsefesinde bir öge birkaç kategoriden rastgele çekilirse, daha az sayıda kategoriden herhangi birinden ziyade en çok sayıda kategoriden gelme olasılığı daha fazladır (normal dağılım gibi düşünülebilir). Bu mantık, güneş sisteminin evrimi, dünya tarihi, biyolojik karmaşıklığın evrimi, insanın evrimiyle örtüşür. Benzer şekilde dünya üzerinde yaşayan insanların hiçbir ayrıcalığı ve olağanüstülüğü bulunmadığı savunulur. Sıradanlık ilkesine göre dünyada yaşam varsa, yaşam evrende başka bir yerde de dünyaya benzer gezegenlerde de olmalıdır. Oyunun açılış sinematiğinde herhangi bir dünya benzeri bir gezende yaşamın başlaması ve uzay seviyesinde diğer akıllı yaratıklarla irtibata geçmek sıradanlık ilkesi ile örtüşür.
Sıradanlık İlkesi Benzer Dünyalar. Kaynak: big think
Panspermia
Yaşamın evrende var olduğu ve uzay tozu, meteor, astreoid, yıldız ve gezegensiler yoluyla yayıldığını belirten bir hipotezdir. Bu hipotez ana akım bilim insanları arasında az destek görmüştür. Eleştirenler, hayatın kökeni sorusuna cevap vermediğini, sadece hayatın başlangıcını başka bir gök cismi üzerine yerleştirdiğini savunur. Ayrıca deneysel olarak test edilememesi sebebiyle de eleştirilir. Oyunun açılış sinematiğinde meteor dünya benzeri bir gezegene düşer ve meteordan okyanusa yayılan tek hücreli canlılarla yaşamın başlaması panspermia’ya örnek verilebilir.
Spor
Biyolojide bir spor, sıklıkla uzun süreler için yayılma ve hayatta kalma için uyarlanmış olabilen eşeyli (mantarlarda) veya eşeysiz üreme birimidir. Sporlar birçok bitkinin algin, bakteri sporunun, mantarın ve protozoanın yaşam döngüsünü oluşturur. Oyuna adını vermesi dışında sporun oyunla doğrudan bir ilişkisi yoktur (Uzun süreli yayılma ve hayatta kalma koşulu düşünülmüş olabilir).
Bitki Sporu. Kaynak:Study.com
Oyundaki Seviyeler
Hücre (ya da Mikrobiyal ) Seviyesi
Oyunun ilk aşamasıdır ve yönettiğimiz hücrenin gezegene nasıl ulaştığı bir sinematikle başlar. Burada, meteorun gezegenin okyanusuna çarpması ve parçalara ayrılarak tek hücreli organizmalar açığa çıkıyor. Oyuncu yönettiğimiz basit canlının 2 boyutlu düzlemde akışa benzer hareketleri gerçekleştirmesine yardımcı oluyor. Aynı zamanda yönlendirdiğimiz canlı diğer tek hücrelilerle yiyecek bulma (bitki, meteor parçaları) konusunda mücadele içerisinde bulunuyor (en iyi olanın hayatta kalması mekanizması) ve avcılardan kaçıp hayatta kalmaya çalışıyorlar. Oyuncu başlangıç aşamasında yönlendirdiği canlının herbivore (otçul) veya carnivore (etçil) olcağını seçebilir. Yönlendirdiğimiz Mikrop bir parça bulduğunda, oyuncu sahnede et veya bitki yiyerek kazanılan “DNA puanlarını” harcayarak mikrobun şeklini, yeteneklerini ve görünümünü değiştirebilecekleri editöre girmesi için eşini çağırabilir. Bu aşama sonunda yaratığımızın beyni gelişiyor ve okyanustan karaya çıktığı ayaklarının geliştirği bir sonraki “Yaratık Seviyesine” (the Creature Stage) geçiyor.
Mikrobiyal Seviye Kaynak: Steam
Yaratık Seviyesi
Bu seviyede yaratığımız adada hayatta kalmaya çalışıyor ve yiyecek için diğer canlılar ile mücadele ediyor. Biyosfer yiyecek için avlanabilecek çeşitli carnivor ve omnivor (hepçil) yaratık türlerini bulunduruyor ve hepçil ve otçullar için meyve bulunduran bitkiler de var. Bu seviyede oyuncu yönettiği yaratığın türdaşlarıyla bir arada bulunabiliyor. Türdaşlarımızla etkileşimdeyken, oyuncu sosyal veya agresif olmayı seçebilir. Oyuncunun diğer yaratıklarla etkileşime nasıl girdiği yaratığımız ile ilgili görüşleri etkiyor. Sosyal davranış sergilersek NPC (oyuncu olmayan karakterler) yaratıklar bizi bir dost olarak görüyor; ama eger zarar verici davranış sergilersek bize görünce savaş veya kaç (fight or flight) tepkileri veriyorlar. Başarılı sosyalleşme ve avlanmayla oyuncuya bir önceki seviyedeki gibi yeni vücut parçaları almakta harcayabileceğimiz DNA puanı kazanmamızı sağlıyor. Yaratığımıza yeni vücut bölgeleri ekledikten sonra evrimleşmiş yeni yaratık nesilleri yaratığımızın yaşadığı bölgede bulunmaya başlıyor. Bu aşama sonuna kadar ilerleme sürecinde yaratığımzın zekası ve vücut boyutu artıyor. Yaratığımızın beyni yeterince evrimleştikten sonra türümüz “kabile aşamasına” geçiyor.
Yaratık Seviyesi. Kaynak: Wired
Kabile Seviyesi
Bu seviye tür içindeki iş bölümünün doğuşuna odaklanılır ve bu sebeple birey yerine kabilemizi yönetiriz. Oyuncuya içerisinde 12 adet evrimleşmiş yaratık grubununun olduğu bir kulübe verilir. Oynanış bu seviyede GZS’ye geçiş yapıyor. Kabilemize yemek toplama, diğer kabilelere saldırmak ya da belirli bir noktaya hareket etme gibi komutlar verebiliyoruz. Kabilemize diğer kabilelerle savaşmak için silahlar, ya da sosyalleşmek için müzik aletleri veya yiyecek toplama eşyaları gibi araçlar verebiliyoruz. Önceki iki seviyeden farklı olarak DNA puanı yerine yiyecek harcanabilir olarak kullanılıyor. Yapı oluşturma, yeni bireyler ekleme ya da diğer türlerin kabilelerine cazibe oluşturmada topladığımız yemekleri kullanabiliyoruz. Önceki seviyelerde herbivore, omnivore veya karnivore olan diyet tercihimiz kabilemizin ne yemek toplayacağı ve yiyeceğini belirliyor. Yiyecek için ağaçlardan meyve toplanabilir, eti için hayvanlar avlayabilir ya da balık tutulabilir ya da hayvanları yumurtaları için evcilleştirebiliriz. Yönettiğimiz kabile dışında 5 kabile daha bulunuyor ve dost olduklarımız bize ara sıra yiyecek hediye ediyor. “Medeniyet seviyesine” geçmek için amacımız diğer tüm kabileleri müttefik edinmemiz ya da feth etmemiz.
Kabile Seviyesi. Kaynak: Brothers in Gaming
Medeniyet Seviyesi
Kabile seviyesindeki eylemlerden sonra oyuncunun kabilesi gezegendeki dominant tür olarak kalır ama türümüz birçok ulusa ayrılıyor. Oyuncu tek şehri olan bir ulusun kontrolünü ele alıyor. Bu seviyedeki hedefimiz tüm gezegenin kontrolünü ele geçirmek. Bu hedefi gerçekleştirmek için oyuncu silahlı kuvvet, propaganda diplomasi ya da dini etkiyi araç olarak kullanabilir.
Medeniyet Seviyesi. Kaynak: Gamespot
Uzay Seviyesi
Bu seviyede oyun birçok yaşam formunun galaksi boyunca dağıldığı sıradanlık ilkesiyle örtüşür. Oyuncu, uzay seviyesinin başındaki uzay gemisini kontrol eder. Oyuncu diğer gezegenleri, ayları ve yıldızları ziyaret edebilir; ancak her bir sıçrama enejiye mal olur. Seviyenin ilerleyen kısımlarında oyuncu, kara deliklerden geçerek kardeş bir kara deliğe anında ulaşım sağlayan bir solucan deliği anahtarı satın alabilir. Oyunda oyuncunun gezebileceği yaklaşık 500.000 gezegen ve bunların çevresinde gezen 100.000 yıldız bulunuyor. Bu gezegenlerin bazılarında yaşam formları da bulunabiliyor. Ayrıca bu gezegenler dünyalaştırılabilir (terraformed) ve kolonize edilebilir. Ayrıca, uzaydaki diğer medeniyetler veya imparatorluklarla temasa geçebiliriz.
Uzay Seviyesi. Kaynak:techraptor
Spore’un Evrim Teorisinden Farklılaştığı Noktalar
- Oyunda görünen farklı türlerin her birinin farklı ataları vardır, ortak ataları yoktur.
- Oyuncunun yönlendirdiği yaratığın evrimsel yolu dallanmak yerine doğrusal olarak ileriliyor.
- Oyunda yönlendirdiğimiz yaratık rastgele genetik değişiklikler ve çevre baskına cevap olarak evrimleşmesi yerine doğrudan zeki bir yaratık olma yolunda evrimleşiyor. Gerçek hayattaki evrimde, birçok olası evrimsel yol vardır ve soyun tükenmesi haricinde son nokta yoktur. (Ancak oyunda çevredeki bir değişiklik yönlendirdiğimiz yaratığın yeni çevresinde hayatta kalmasına yönelik değişikliğe sebep olur. Örneğin ağaçtaki meyvelere ulaşmak için kollarının uzaması gibi. )
- Gerçek evrimde, mikroorganizmaların boyutu yiyecek yemek yerine siyanobakterilerin veya fotosentez yapan hücrelerin artışıyla gerçekleşir.
- Ekim 2008’de Science’da John Bohannon oyunun evrim ve diğer bilimsel konseptleri yansıtmasını değerlendirmek için bir takım topladı. Evrimsel biyolog T. Ryan Gregory ve Niles Elredge hücre ve yaratık seviyesini değerlendirdi. Sosyolog William Sims (evet güzel tesadüf) Bainbridge, kabile ve medeniyet seviyelerini değerlendirmiştir. NASA’dan Miles Smith Uzay seviyesini değerlendirdi. Bu ekip Spore’u 22 konuda değerlendirdi bunlardan bazıları: Galaktik yapılardan A, Sosyolojiden B+, Mutasyondan,cinsel seçilim, doğal seçilim, genetik ve genetik sürüklenmeden (genetic drift) F almıştır.
- Seed dergisine göre Spore’un orjinal konsepti bilimsel olarak son haline göre daha tutarlıydı. Tek hücreli canlıların daha gerçeğe uyan tasarımları vardı ve ışıktan hızlı seyahat imkansız olarak kabul ediliyordu ama bu fikirler aşina olmayan oyuncular için daha çok kullanıcı dostu olması için kaldırıldı.
Mülakat
Aşağıda NPR’da 12 Eylül 2008 tarihinde paylaşılan Will Wright ve evrimsel biyolog Richard Plum’un dahil olduğu Spore ile ilgili mülakattan konuyla ilgili önemli kısımları seçtim. İsteyen link üzerinden erişebilir.
Will Wright: Spore’un evrim bakış açısından az çok etkilenen bir oyun olduğunu söyleyebilirim. Biz yaşamın kökenini tek hücrenin evriminden zekaya kadar geçişini izlemek istedik ve daha sonra toplum ve teknolojnin evrimini izledik ve tüm bunlarla biz bir şekilde geriye adım attık ve büyük resme baktık. Tüm bunlarla uğraşmak için neyi bildiğinizi bilmeniz lazım. Çok da bilimsel geçerliği olmayan bir teoriyle başladık ama şimdilerde kendine birazcık daha zemin buluyor. Bu, yaşamın dünyaya başka bir yerden gelmesi büyük ihtimalle bir meteor yada yıldızdan teorisi panspermia olarak adlandırılıyor.
Will Wright: Aslında oyuna dünyada başlamıyorsunuz. Sadece birçok gezegenden birisi Ama temelde, bu kuyruklu yıldızdan küçük bir parça çıkar, okyanusa düşer, çatlar ve içinden tek hücreli, küçük bir yaratık çıkar. bununla birlikte oyuncuların ilk avatarı ortaya çıkıyor ve bu küçük yaratığı yönetiyorsunuz. Yiyecek buluyor, hayatta kalıyor ve ürüyorsunuz. Ürettiğiniz her jenerasyon bir oyuncu devreye giriyor ve türlerinin özelliklerinde azıcık değişiyor. Bu değişimler oyunu nasıl oynayacağınızı değiştiriyor bilirsiniz, ne yiyeceğiniz, nasıl davranacağınız, avcı ya da herbivore olup olmayacağınız vs. aslında oyunun başlarında türünüzün birçok jenerasyona evrilmesini oyunuyorsunuz.
Dr. Prum: oyunun evrimsel biyoloji ile örtüştüğü noktalardan ilki olumsallık (contingency) fikri, oyuna başladığınızda ve ilk defa ekran açıldığında ne üzerinde karar vediğine bağlı olarak evrimsel çıktını gerçekten değişitrebilirsin fikrini anlayabiliyorsunuz……….. ve bu gerçekten evrimsel sürecin temeli.
Dr. Prum: Diğer fikir ise modülerlik, birçok organizmanın yada karmaşık evrimsellikte karmaşık vücut bölümleri modüler parçalarından meydana gelir. Parmaklar ellere bağlanır o da kola bağlanır vs…….. ve oyun vücudun bazı bölümlerinin büyük ölçüde modüler olmasını iyi anlamış. Organizmanda bu modülleri kullanarak yenilik yaratmanda yardımcı oluyorsun. ve bu şekiyle evrimsel biyolojinin önemli bir yönünü yansıtıyor.
Dr. Prum: Oyunun cidden eksik olduğu yönlerinden birisi ise popülasyon, pembe vücütlı ve yeni bir uzva yada bir boynuza sahip olup ortaya çıktığında tüm türünüz birden tamamiyle sizinle aynı görünüyor ve kesinlikle evrimsel yenilikler (evolutionary novelties) mutasyonlardan gelir ya da mutasyondan kaynaklanır ve bu tekil yaşanır ve sonra ya bir tür evrimsel kadere sahip olurlar, ya popülasyonda daha geniş bir şekilde temsil edilmek üzere evrimleşirler, nihayetinde popülasyonda sabitlenirler ve türler evrimleşebilir.
Will Wright: Oyunda tam anlamıyla yaptığımız şey organizmalar çevreye cevap olarak zamanla nasıl değişmesi gibi evrimin bazı makro öykülerini alıp oyun anlatısı oluşturduk.
(oyunun evrimsel biyolojiyi öğretme amacının olup olmaması sorulduğunda)
Will Wright: Oyunla insanları eğitmekle ilgilenmiyorum ben daha çok oyunlarla ilham verme ve motive etmeyle ilgileniyorım. Bence oyunlar, bilirsiniz, hayal gücünü yakalayan, konuya ilgi duymanızı sağlayan bu tür oyuncaklardır. Eğer konuya ilgi duyan bir çocuk bulursanız, konuyu öğreneceklerdir, birçok fırsat var bilirsiniz ve bilim adamlarından bahsettiniz ve onları bilime neyin soktuğuna dair her zaman bu tek hikayeleri var. Biliyorsunuz, Wilson arka bahçesindeki böcekleri kazmayı veya başka bir şeyi tarif ediyor (anlaşılmaz) olabilir, ancak bilim adamı oldukları tek bir ufuk açıcı an vardı ve o noktadan sonra dünyaya farklı bir şekilde baktılar ve bu yüzden, sanırım, bunu yapmakla ve bu motivasyonu ateşlemekle, size evrimle ilgili gerçekleri bir çocuğun kafasına sokmaktan çok daha fazla ilgileniyorum.
Sonuç
Adaptasyon, doğal seçilim, olumsallık, modülerlik, panspermia gibi biyolojik mekanizmalar ve fikirler; bireylerin kollektif bir yapı oluşturması iş bölümünün ortaya çıkması toplumun evrimi, ulusların ortaya çıkışı, diplomasi, dünyalaştırma, kolonileştirme gibi insanın geldiği ve gidebileceği noktaları karikatürize olarak yaklaşık 13 saatte simüle etmeleri bence gayet başarılı. Yukarıda değindiklerim dışında dikkat çekmek istediğim bir nokta var; ilk aşamalarda oyunun ana mekanikleri biyolojik evrim etrafında çeşitlenirken ilerleyen seviyelerde kültürel evrim etrafında mekanikler dizayn edilmiş. Will Wright Sims, Simcity, Spore gibi oyunlarla markalaşmış ve saygı duyulması gereken bir isim. Wright’ın da savunduğu gibi Spore bir oyun, eğlence aracı ve evrim, sosyoloji, astronomi ve antropoloji hakkında söylediklerini tamamiyle bilimsel gerçekliklere göre incelemek doğru değil; ancak oyun dizaynının bu saydığım bilimlerdeki söylem ve mekaniklere uydurması ve aynı zamanda bizleri eğlendirmesi büyük başarı.
Yorum gönder