Büyük Beş-50 Kişilik Testi

Merhaba arkadaşlar bu içerikte Büyük Beş-50 Kişilik Testi (B5KT-50-Tr) çeviri çalışmasından bahsettim. Test 5 Faktör Kuramına (5FKM) dayalı olduğu için konuya tam olarak hakim olabilmek açısından bir önceki içeriği okumanızı tavsiye ederim.

Büyük Beş Kişilik Testi-50 (B5KT-50, Big Five Questionnaire-50), tek uçlu 100 sıfata dayalı ve faktörleri bağıntısız ‘Büyük Beş Testi’ temel alınarak geliştirilmiştir. Test, NEO Kişilik Envanteri için alternatif olarak tanımlanmıştır. Çeviri çalışmasını Tatar (2017) yapmıştır. 5FKM’ye dayalı üç adet Türkçe kişilik testi öne çıkmaktadır. Bunlar: NEO Kişilik Ölçeğinin gözden geçirilmiş uzun formunun Türkçe uyarlaması, On-Maddeli Kişilik Ölçeğinin (OMKÖ) Türkçe uyarlaması ve 40 maddeli Türkçe geliştirilmiş olan Sıfatlara Dayalı Kişilik Testidir (SDKT). OMKÖ’nün her faktörü sadece iki maddeden oluşmaktadır Bu testlerden 5FKE ve NEO teliflidir, OMKÖ ve SDKT ise açık kullanımlıdır. SDKT maddeleri iki uçlu sıfatlardan oluşmaktadır. Alanda bunlardan farklı 5FKM’ye dayalı Türkçe kişilik testi örnekleri de bulunmaktadır; ancak 5FKM’ye dayalı oluşturulmuş birçok test psikometrik özellikleri sunulmadan sadece çeviri ile kullanıldıkları görülmektedir.

İçindekiler Tablosu

B5KT-50-Tr’nin Öne Çıkan Özellikleri

Testin ücretsiz olması
Teste kolayca erişilebilir olması
Testin iki binden fazla sayıda maddelik havuzudan geliştirilmiş olması
Maddeler için puanlamanın elde edilebilmesi
Maddelerin ölçek için istenilen sırada düzenlenebilmesine olanak vermesi,
Birçok dile çevrilmiş olmasından dolayı kültürler arası karşılaştırma olanağı sunması
Madde sayısının göreceli az olması

B5KT-50-Tr’nin Faktörleri

I. Dışa dönüklük
II. Uyumluluk
III. Sorumluluk
IV. Duygusal dengelilik
V. Zeka/hayal gücü (Deneyime açıklık)

Bu çalışmada, B5KT-50-Tr’nin çeviri işlemleri ve geçerlilik, güvenilirlik işlemleri ile aynı örnekleme B5KT-50-Tr ve 5FKE-KF’nin birlikte uygulanarak elde edilen veri açısından testlerin karşılaştırılması şeklinde iki ayrı aşamada iki ayrı işlem yürütülmüştür.

Çeviri İşlemi

Test, alanda çalışan ve İngilizce ve Türkçe bilen iki kişi tarafından çevrilmiştir. Çeviri-ters çeviri işlemleri yapılıp daha sonra araştırmacılar tarafından birleştirilerek çeviri formu son halini almıştır.

Bu çalışmada, çeviri formu için geçerlilik çalışmasında açıklayıcı (AFA) ve doğrulayıcı faktör analizi (DFA), güvenilirlik çalışması için ise iç tutarlılık ve test-tekrar test bağıntı katsayıları hesaplanmıştır.

Çalışmada ilk önce AFA yapılmış ve verinin faktör analiz için uygun olduğu Kaiser Meyer-Olkin (KMO)=0.878, Bartlett Küresellik Test sonucu χ2(1225)=13534.75; p<0.001 elde edilerek testin yapı geçerliliği için uygunluğu görülmüştür. Test, 5F ile toplam varyansın %35.58’ini açıklamıştır. DFA sonuçlarına göre ise 5F’li yapı için İyi Uyum İndeksi (GFI) 0.968, Düzeltilmiş İyi Uyum İndeksi (AGFI) 0.905, Hata Kareleri Ortalamasının Karekökü (RMR) 0.033, Yaklaşık Hataların Ortalama Karekökü (RMSEA) 0.128 ve Karşılaştırmalı Uyum İndeksi (CFI) 0.843 olarak bulunmuştur (χ2(5)=100.18; p<0.001). Ki-kare ile serbestlik derecesi oranı yoluyla model uyumu da χ2/sd=20.04>5 bulunmuştur. Test faktörlerinin asıl uygulamada 0.652-0.794 arasında, tekrar test uygulamasında ise 0.670- 0.809 arasında iç tutarlılık gözlenmiştir. Test-tekrar test bağıntıları ise 0.547-0.803 arasında elde edilmiştir

Elde edilen sonuçlara göre çeviri formunun, temel psikometrik gereklilikleri karşıladığı gözlenmiştir ve ikinci aşama olan karşılaştırma çalışmasına geçilmiştir.

Karşılaştırma İşlemi

5FKE Kısa Formu (5FKE-KF) Madde Yanıt Kuramı (MYK) kullanılarak geliştirilmiş, uzun formdaki ikinci sıra alt boyutların kaldırılıp üst yapı olarak faktörlerin korunduğu bir kişilik testidir. 5FKE-KF, faktörleri I-Dışa dönüklük, II-Yumuşak başlılık/geçimlilik, III-Öz-denetim/sorumluluk, IV-Duygusal tutarsızlık ve V-Gelişime açıklık olarak isimlendirilmiştir. Seksen beş maddeden oluşan envanterde 5F dışında, sosyal istenirlik boyutu ve rasgele işaretlemeyi kontrol etmek amacıyla üç madde daha vardır. Envanter ‘tamamen uygun-1’ ile ‘hiç uygun değil-5’ arasında beşli Likert tipinde puanlanır. Bu katılımcıların 15 gün sonra ulaşılabilen bir kısmı ile de tekrar-test uygulaması yapılmıştır. Beş Faktör Kişilik Envanteri (5FKE) uzun formunun madde seçimi, boyut ve faktör yapısı Türk katılımcı grubu kullanılarak oluşturulmuştur.

5FKE-KF ve B5KT AFA sonuçları incelendiğinde faktörlerin varyans açıklama oranları açısından I. faktör dışında her iki testin farklılaştığı gözlenmiştir. Faktörlerin toplam varyansa katkı oranları her iki test için farklılık göstermektedir. B5KT-50-Tr için KMO=0.890, Bartlett Küresellik Test sonucu χ2(1225)=17341.85(p<0.001) ve 5FKE-KF için KMO=0.903, Bartlett Küresellik Test sonucu χ2(2850)=30403.42 (p<0.001) elde edilmiştir. Her iki test için verinin faktör analiz için uygun olduğu görülmüştür. B5KT-50-Tr toplam varyansın %36.10’unu, 5FKE-KF %32.11’ini açıklamıştır.

Testlerin güvenilirlikleri ve faktör puan dağılımları karşılaştırıldığında, B5KT-50-Tr için faktörlerin iç tutarlılıkları 0.678- 0.794 ve 5FKE-KF için faktörlerin iç tutarlılıkları 0.683-0.851 arasında bulunmuştur. Tekrar test uygulamasında da B5KT-50-Tr için faktörlerin iç tutarlılıkları 0.689-0.803 ve 5FKE-KF için faktörlerin iç tutarlılıkları 0.653- 0.862 arasında bulunmuştur. Test-tekrar test bağıntıları ise B5KT-50-Tr için 0.609-0.823 arasında, 5FKE-KF için ise 0.760-0.826 arasında elde edilmiştir. İki testin faktörlerinin birbirleri ile bağıntılarının ise I. faktör için 0.613, II. faktör için 0.507, III. faktör için 0.663, IV. faktör için 0.649 ve V. faktör için 0.512 olduğu gözlenmiştir. Ayrıca testlerin faktörlerinin toplam puan dağılımları da incelenmiş ve basıklıklarının (kurtosis) birbirine daha çok benzemesine karşın, çarpıklıklarının (skewness) daha fazla oranda farklı olduğu gözlenmiştir. Bu durum toplam puan ortalamalarına yansıyacağı için ve maddelerinin de beşli Likert tipi puanlama faktör toplam puan ortalamaları aynı gruplar için t-testiyle karşılaştırılmıştır. 5 faktör için de ortalama değerler açısından farklılık elde edilmiştir (p<0.05). I., IV. ve V. faktörlerde 5FKE-KF, diğer iki faktörde ise B5KT-50-Tr’nin toplam puan ortalaması daha yüksektir (Şekil 1).

*Şekil1: B5KT-50-Tr ve 5FKM’de 5 faktörün puan ortalamalarının karşılaştırıldığı t-testi sonucu*

Testlerin, faktörlerinde maddelerin ölçülen özellik üzerindeki dağılımları ve ayırt edicilik düzeylerinin ortalama değerleri benzerdir. Ancak hem yapı geçerliliği, hem iç tutarlılık, hem de madde parametreleri açısından genel olarak değerlendirildiğinde, birbirine oldukça benzer olduğu görülen iki testin faktörleri arasında orta düzeyde bağıntı katsayıları elde edilmiştir. 5FKM’ye dayalı testlerin faktörleri arasında yüksek korelasyon beklememek için Tatar(2017) birçok neden belirtmiştir. Bunlar:

testlerin dayandığı kişilik kuramının genişliği ve çeşitliliği
testler arasında, maddelerin varyansın ne kadarını kapsadığına ilişkin farklılıklar
ölçeklerin bazılarının güvenirliklerinin düşüklüğü ve değişkenliği

Bu açıdan sonuçlar düşük değildir. Faktörler birbirleriyle karşılaştırıldığında, II. ve V. faktörlerde test bağıntılarının diğerlerine göre daha düşük olduğu görülmektedir. Diğer yandan bu değerler testlerin ölçülen varyans açısından benzerlikleri oranında farklılıklarını da göstermektedir. 5FKE-KF’nin I., IV. ve V.; B5KT-50-Tr’nin ise II. ve III. faktör toplam puan ortalaması diğer testinkinden daha yüksektir. Özellikle testlerin faktör toplam puanlarının dağılım farklılığı göstermesi ve tüm faktörlerde ortalama değerler açısından gözlenen bu farklılık da ölçülen varyans açısından testlerin farklılıkları olarak alınabilir. İki testin faktörleri de toplam varyans açıklama yüzdesini farklı oranlarda açıklamaktadır. III. faktör B5KT-50-Tr’nin en güçlü faktörü olarak olarak görünürken, 5FKE-KF için IV. faktör en yüksek açıklama yüzdesine sahiptir.

Sonuç

Sonuç olarak, B5KT-50-Tr’nin çeviri işleminin başarılı olduğu, temel psikometrik gereklilikleri karşıladığı ve 5FM’ine uygun yapı oluşturduğu söylenebilir. Ayrıca, B5KT-50-Tr’nin geçerlilik ve güvenilirlik, MYK parametre değerleri 5FKE-KF’ye benzerdir. B5KT-50-Tr, iki ayrı çalışmada test edilmiş, varyans açıklama oranının iki çalışmada da kabul edilebilir düzeyde ve birbirine yakın olduğu gözlenmiştir. Çeviri çalışmasında B5KT-50-Tr’nin DFA sonuçlarına göre de model uyumu gösterdiği görülmüştür. Karşılaştırma çalışmasında DFA sonuçları incelendiğinde iki test birbirine yakın düzeyde model uyumu göstermiştir. İki testin de faktörlerin iç tutarlılıkları benzerdir. İki testin faktör puan ortalamaları açısından tüm faktörlerde fark bulunmuştur.